„Wszyscy ghostwriterzy zostaną zapomniani. Mój podpis zostanie.”
– Bob Kane
Autor artykułu: MICHAŁ CHUDOLIŃSKI
Ten cytat, pozornie heroiczny, staje się ironiczny w świetle faktów. Bob Kane – oficjalny „twórca” Batmana – spędził większą część życia na ukrywaniu prawdy o genezie tej postaci. Jego historia to opowieść nie tyle o geniuszu, co o sprycie, kapitale symbolicznym i brutalnej eksploatacji. Ten esej jest próbą rekonstrukcji prawdy i zdemaskowania mitu założycielskiego jednego z najbardziej wpływowych bohaterów XX wieku.
GENEZA MITU
Batman nie narodził się w jednym umyśle. Choć Bob Kane zbudował wokół siebie narrację samotnego geniusza, to w rzeczywistości projekt powstał jako konstrukcja zbiorowa, a nie akt twórczej iluminacji. Jak wykazuje Bruce Scivally, w chwili gdy Kane otrzymał od National Publications (DC) propozycję stworzenia nowej postaci inspirowanej sukcesem Supermana, nie miał żadnej spójnej wizji. Udał się wtedy do Billa Fingera – młodego, elokwentnego pisarza – i poprosił o pomoc.
To Finger:
- zmienił kolorystykę stroju z czerwono-czarnej na szaro-czarną,
- zaproponował pelerynę zamiast skrzydeł,
- zaprojektował kaptur z uszami nietoperza i brak widocznych oczu,
- nadał Bruce’owi Wayne’owi imię i rodowód symboliczny: po szkockim bohaterze Robertcie Bruce i rewolucjoniście Anthony’m Wayne’ie.
Batman, którego znamy, to dzieło Fingera – z Kane’a uczyniono tylko twarz i podpis.
BILL FINGER: DUCH, KTÓRY NAPISAŁ BATMANA
Finger nie tylko stworzył estetykę i psychologię Batmana. To on zbudował fundament narracyjny uniwersum: Gotham City, Komisarza Gordona, Batmobila, Bat-cave, a przede wszystkim galerię przeciwników – z Jokerem na czele. Wersja Jokera, jaką znamy, oparta była na sugestii Fingera, by oprzeć go na postaci z filmu The Man Who Laughs (1928), a nie – jak twierdził Kane – na karcie do gry.
W całym okresie Złotej Ery komiksu, Finger pracował jako ghostwriter – anonimowy, niewidzialny, opłacany z pieniędzy Kane’a. Jego imię nie pojawiło się w żadnym oficjalnym kredycie. Jak to możliwe?
Kane, uczony przez ojca-printera, wiedział, że kto podpisuje, ten istnieje. To on podpisał kontrakt z DC Comics, który gwarantował, że „Bob Kane będzie zawsze podpisany jako twórca Batmana” – nawet jeśli nie narysował lub nie napisał ani jednej strony.
EKSPLOATACJA I MIT AUTORSTWA
Model, jaki zastosował Kane, był prototypem dzisiejszej ekonomii kreatywnej platformizacji: on sam był „marką”, a pracownicy tworzyli treść. Jerry Robinson (współtwórca Jokera i Robina), Sheldon Moldoff (ghost-artist), George Roussos – wszyscy pracowali pod nazwiskiem Kane’a, często nie wiedząc, kto jeszcze bierze udział w tym samym procederze.
Scivally opisuje sytuację, w której Kane trzymał swoich ghostów w odosobnieniu, by nie zorientowali się, że są częścią większego systemu wyzysku. Mamy więc do czynienia z mikroświatem totalitarnym: centrum – Kane – kontroluje narrację, dostęp do wydawcy, przepływ pieniędzy, a przede wszystkim uznanie.
MASKARADA MORALNA: ZDRADA, MANIPULACJA, REWIZJA HISTORII
Najbardziej wymowny epizod rozgrywa się w 1949 roku, gdy Jerry Siegel i Joe Shuster – twórcy Supermana – planują pozew przeciwko DC. Kane, którego także można by uznać za ofiarę (stracił prawa autorskie), nie tylko nie dołącza do pozwu, ale uprzedza wydawcę i wykorzystuje sytuację do renegocjacji własnego kontraktu.
Jak? Kłamie, że był niepełnoletni przy podpisywaniu kontraktu (choć miał 23 lata), sugerując, że dokument jest nieważny. DC, chcąc uniknąć kolejnego konfliktu, oddaje mu część praw autorskich. To był majstersztyk manipulacji: Kane został właścicielem Batmana, od którego reszta świata musiała dzierżawić dostęp do mitu.
PÓŹNE ZWYCIĘSTWO SPRAWIEDLIWOŚCI
Po śmierci Fingera (1974) temat wymazywania jego wkładu powracał co jakiś czas, głównie wśród fanów i historyków komiksu. Przełom nastąpił dopiero po 2010 roku – dzięki badaniom Marca Tylera Nobleman’a i publikacji książki Bill the Boy Wonder – kiedy rozpoczęto kampanię na rzecz uznania Billa Fingera.
W 2015 roku DC oficjalnie ogłosiło, że Bill Finger będzie uznany jako współtwórca Batmana, a jego imię pojawiło się w filmie Batman v Superman, serialu Gotham i kolejnych publikacjach. Trwało to 76 lat.
BATMAN JAKO FIGURA MORALNEJ IRONII
Bob Kane przez całe życie utrzymywał, że Batman to jego alter ego. I miał rację – choć nie tak, jak sądził. Nie był herosem. Był architektem mitów, które budował na krzywdzie, przemilczeniu i przemocy symbolicznej.
Batman to ikona walki z niesprawiedliwością. Ale jego narodziny to opowieść o niesprawiedliwości najbardziej brutalnej — tej intelektualnej i kulturowej.
Bob Kane nie był Batmanem. Był Harvey’em Dentem. I pytanie brzmi: czy jego twarz – ta, którą pokazywał światu – była prawdziwa, czy tylko kolejną maską.
Przypisy
- Bruce Scivally, Billion Dollar Batman, NAL Penguin, 2011, rozdział 1: Bob Kane’s Ghosts.
- Ibid., przypisy do wywiadów z Moldoffem, Robinsonem i Fingerem.
- Ibid., cytat z wypowiedzi Kane’a dla NPR, 1990.
- Ibid., relacja o fałszywym szkicu „Batman z 1934 roku” podpisanym jako „Robert Kane”.
- Ibid., fragmenty z listu Kane’a do fanzinu Batmania, 1965.
- Ibid., o manipulacji z datą urodzenia i renegocjacjach kontraktu w 1949 roku.
- Ibid., zakończenie: wystawy, autokreacja, ghost-arty w malarstwie Kane’a.
Michał Chudoliński (ur. 1988 r.) – Krytyk komiksowy i filmowy. Prowadzi zajęcia z zakresu amerykańskiej kultury masowej – ze szczególnym uwzględnieniem komiksów – w Collegium Civitas. Pomysłodawca i redaktor prowadzący bloga „Gotham w deszczu” (YouTube: @Gothamwdeszczu). Współzałożyciel i członek rady nadzorczej Polskiej Fundacji Fantastyki Naukowej. Autor książki „Mroczny Rycerz Gotham – szkice z kultury popularnej” (wyd. Universitas), nominowanej do Nagrody „Debiut Roku 2023” Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Laureat Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.
