„Może wszyscy jesteśmy tylko maskami. Może Batman nie istnieje. Może Joker to Ty, tylko że już bez udawania”
Trzydziesty szósty odcinek podcastu Gotham w Deszczu jest podróżą do samego jądra mroku. Jednak nie tego gotyckiego, spektakularnego, lecz egzystencjalnego, strukturalnego i ideologicznego. Z dr Rolandem Zarzyckim, badaczem społecznych fantazji, matematykiem i humanistą, rozbieramy na czynniki pierwsze powieść graficzną „Azyl Arkham. Poważny dom na poważnej ziemi” Granta Morrisona i Dave’a McKeana. Tekst kultury, który równie mocno opowiada o Batmanie, co o nas samych jako obywatelach, neurotykach i wyznawcach ładu.Zderzając „Azyl Arkham” z teorią Lacana, Bataille’a, Foucaulta, jak również z doświadczeniem współczesnej demokracji, dr Zarzycki stawia pytania niewygodne, lecz konieczne: czy Joker to naprawdę „szaleniec”, czy tylko ten, kto nie uczestniczy już w fantazji liberalnego porządku? Czy Batman sam nie jest figurą represji – „dobroczynnym cieniem”, który utrwala systemową przemoc? I czy to właśnie nie jego obecność w Arkham wywołuje największy dyskomfort?
To nie jest kolejny odcinek o tym, jak „dziwny” jest komiks Morrisona. To rozmowa o tym, jak bardzo świat, w którym żyjemy, przypomina Arkham – poważny dom na poważnej ziemi. Zapraszamy!
Linki – do kanałów na Spotify oraz YT – znajdziecie w bio/komentarzach!
Zachęcamy do podzielenia się swoimi przemyśleniami na temat dzisiejszej rozmowy w komentarzach. Spokojnego dnia! #podcast #batman #comics
dr Roland Zarzycki – doktor nauk matematycznych oraz doktor nauk humanistycznych, wicedyrektor Instytutu Myśli Politycznej im. Gabriela Narutowicza. Były Prorektor ds. dydaktycznych w Collegium Civitas. Specjalizacja: zagadnienia socjo-ekonomiczne; fantazja i ideologia w życiu społecznym; cele zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialność globalna, etyka; ekonomia społeczna i solidarna; edukacja 4.0.; polityki kulturalne; teoria gier. Nauczyciel akademicki, badacz, autor publikacji naukowych i referent na międzynarodowych konferencjach. W roku 2021 wydał monografię “Etyka codzienności – czy można być dobrym po prostu?”. Współpracuje międzynarodowo jako ekspert polityczno-ekonomiczny, zwłaszcza w obszarze odpowiedzialności globalnej, ekonomii społecznej, rozwoju sztucznej inteligencji oraz implementacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Współtwórca i koordynator kilkudziesięciu projektów naukowo-badawczych, społecznych, edukacyjnych, kulturalnych, obywatelskich i biznesowych. Członek Rady Sektorowej ds. Kompetencji Sektora Komunikacji Marketingowej. Naukowo zainteresowany przede wszystkim krytyczną analizą fantazji i ideologii w wymiarze społeczno-politycznym oraz w życiu codziennym. Poza-naukowo trenuje szachy i boks. Publicysta, aktywista, wegetarianin.
Annotowana mapa psychoanalityczna postaci Batmana (Freud + Jung)
| Aspekt psychologiczny | Reprezentacja w Batmanie |
|---|---|
| Id (Freud) | Nieokiełznana furia i pragnienie zemsty po śmierci rodziców. Impulsy pierwotne, napędzające jego potrzebę wymierzania sprawiedliwości. |
| Ego (Freud) | Bruce Wayne jako racjonalna maska społeczna – człowiek funkcjonujący w świecie codziennym, który musi balansować między potrzebami a normami. |
| Superego (Freud) | Kodeks moralny Batmana – nie zabija, przestrzega zasad, które odziedziczył po rodzicach. Źródło jego wewnętrznych zahamowań i wyrzutów sumienia. |
| Cień (Jung) | Nietoperz, Arkham, Joker – wszystkie aspekty osobowości Batmana, które są wypierane. Cień to ciemna strona jego psyche, z którą musi się zmierzyć. |
| Persona (Jung) | Publiczny wizerunek Bruce’a – miliarder-filantrop, uprzejmy, charyzmatyczny. Maska społeczna, która ukrywa jego autentyczne ja. |
| Anima/Animus (Jung) | Wizje matki, wspomnienia kobiece, relacje z Catwoman i Talią al Ghul – symboliczne obrazy kobiecości, które wyrażają jego ambiwalencję wobec uczuciowości. |
| Jaźń (Self) | Kulminacyjna scena konfrontacji Batmana z własnym lękiem – pełnia tożsamości uzyskana dzięki integracji cienia i traumy. |
Pulse Map napięć narracyjnych i przemiany Batmana (wg Johna Trubiego)
| Etap | Opis |
|---|---|
| Wezwanie do zejścia | Batman otrzymuje wezwanie do stłumienia buntu w Azylu Arkham. Moment, w którym zostaje wciągnięty w głąb labiryntu. |
| Próg przemiany | Przekroczenie bram Arkham – symboliczne wejście do świata szaleństwa. Początek wewnętrznej dezintegracji. |
| Konfrontacja z chaosem | Spotkania z Jokerem, Dwiema Twarzami i innymi – każdy testuje granice jego tożsamości i moralności. |
| Śmierć/rozkład tożsamości | Kulminacja napięcia: Batman traci panowanie nad sobą, zaczyna kwestionować własne człowieczeństwo. |
| Spotkanie z cieniem | Konfrontacja z własnym lękiem, wspomnienia śmierci rodziców, refleksja nad własną motywacją i destrukcyjnością. |
| Symboliczne zmartwychwstanie | Akceptacja mroku jako części samego siebie. Batman nie wypiera już traumy – transformuje ją w źródło siły. |
| Powrót z darem | Batman wychodzi z Azylu odmieniony – ze zrozumieniem, że jego walka nie jest ucieczką, lecz sposobem istnienia. |
Schemat sefirotyczny drogi bohatera przez Arkham (Kabała + Tarot)
Interpretacja drogi Batmana przez Drzewo Życia (Sefirot):
Każdy etap odpowiada jednej z dziesięciu sefirot, które symbolizują kolejne aspekty duchowej i psychicznej przemiany bohatera. W Arkham Asylum Morrison zaszyfrował ten motyw jako duchową strukturę inicjacyjną.
| Sefira | Znaczenie w kabałach | Interpretacja w Arkham Asylum |
|---|---|---|
| Keter (Korona) | Boski pierwiastek, początek drogi | Archetypiczny punkt wyjścia – Batman jako mit, figura, nie człowiek |
| Chokhmah (Mądrość) | Iskra twórcza | Pierwsze przeczucie, że coś w nim pęka – intuicyjny impuls zejścia w ciemność |
| Binah (Zrozumienie) | Wgląd | Refleksja nad własnym cierpieniem i lękami – kontekst dzieciństwa, traumy |
| Chesed (Miłosierdzie) | Otwartość i empatia | Batman okazuje współczucie – m.in. wobec ofiar Arkham, ale też dla samego siebie |
| Gevurah (Srogość) | Ograniczenie, siła | Brutalność jego metod, potrzeba kontroli, jego wewnętrzny gniew i autodestrukcja |
| Tiferet (Piękno) | Harmonia | Krótkotrwałe poczucie balansu – chwila klarowności między siłą a empatią |
| Netzach (Zwycięstwo) | Wytrwałość | Przezwyciężenie pokusy poddania się chaosowi – nie daje się Jokerowi całkowicie |
| Hod (Chwała) | Introspekcja | Zrozumienie, że jego misja to również jego krzyż – świadomość rozdwojenia |
| Yesod (Fundament) | Podświadomość | Zjednoczenie mroku i światła w sobie – integracja cienia i identyfikacja z nietoperzem |
| Malkuth (Królestwo) | Manifestacja w świecie | Wyjście z Azylu – z nową świadomością, że tożsamość Batmana jest jego prawdziwą naturą |
Michał Chudoliński (ur. 1988 r.) – Krytyk komiksowy i filmowy, scenarzysta, konsultant scenarzystów filmowych. Prowadzi zajęcia z zakresu amerykańskiej kultury masowej – ze szczególnym uwzględnieniem komiksów – na Uniwersytecie Civitas. Pomysłodawca i redaktor prowadzący bloga „Gotham w deszczu” (YouTube: @Gothamwdeszczu). Współzałożyciel Polskiej Fundacji Fantastyki Naukowej. Autor książki „Mroczny Rycerz Gotham – szkice z kultury popularnej” (wyd. Universitas), nominowanej do Nagrody „Debiut Roku 2023” Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami oraz Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Laureat Nagrody Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej.
