Zrozumieć crossovery
Zwykło się uważać, że komiks – jako medium z definicji gorsze – może co najwyżej mniej lub bardziej udanie naśladować „dojrzałe” formy artystyczne. Twierdzenie, iż opowieści obrazkowe są w stanie wykształcić nowatorskie i inspirujące dla innych gatunków medialnych rodzaje fabuł czy narracji, wydawało się nieprawdopodobne dla wszystkich poza wąskim gronem czytelników, którzy śledzić mogli przez lata ewoluujące struktury komiksowych opowieści. Jedną z takich unikalnych struktur był crossover – specyficzna i kluczowa zarazem dla gatunku superohaterskiego forma narracji.
Wbrew powszechnemu mniemaniu, że to superbohaterowie zapoczątkowali modę na komiksowe crossovery, palma pierwszeństwa w tym zakresie należy do dwóch postaci pochodzących z bardzo odległego okresu w historii komiksu – Yellow Kida i Bustera Browna. Obie gwiazdy wczesnych gazetowych serii komiksowych spotkały się po raz pierwszy w 1907 roku na łamach jednego z odcinków „Browna”. I choć trudno w tym przypadku mówić o czymś więcej, niż jednorazowym eksperymencie, to jednak ziarenko nowego pomysłu na komiksowe opowieści zostało zasiane. Dalsza część zmagań z formą crossoverową to już kanon historii komiksu. Bardziej współczesną jego wersję – oznaczającą cykliczne występy danej postaci w serii poświęconej innemu bohaterowi – wyznaczają już wspólne losy Human Torcha i Sub-Marinera, czyli dwóch czołowych ikon wydawnictwa Timely Comics (poprzednika Marvela), którzy od końca lat 30. zaczęli budować pierwsze komiksowe wspólne uniwersum (tzw. shared-universe). Czy jednak same gościnne występy wystarczają do tego, aby móc mówić o dojrzałej formie crossoveru? Szukając odpowiedzi na to pytanie warto sięgnąć po recenzowaną książkę Juliana Dariusa.
Z punktu widzenia historii i teorii komiksu książka Dariusa ma dwie niebagatelne zalety. Po pierwsze, jest to bardzo profesjonalnie i interesująco napisana próba skonstruowania wyczerpującej definicji komiksowego crossoveru. Z punktu widzenia autora, crossover komiksowy składa się z określonych elementów fabularnych, narracyjnych oraz ekonomicznych. Kolejno zatem, crossover w oczywisty sposób musi, jak pisze Darius, wprowadzać modyfikacje w zakresie funkcjonowania konkretnych postaci i całego uniwersum, którego dotyczy. Po drugie, crossover musi składać się ze swoistego „rdzenia” (tzw. mini-serii) oraz „satelitów” (tie-inów), które wspólnie tworzą złożoną mapę określonego eventu. Po trzecie wreszcie, crossover ma realizować interes ekonomiczny wydawcy, a tym jest oczywiście skłanianie czytelnika do zakupu nie tylko kolekcjonowanych przez niego tytułów, ale i zeszytów powiązanych z danym wydarzeniem. Dopiero w przypadku występowania wszystkich powyższych współczynników mówić możemy, jak twierdzi autor książki „Classics on Infinite Earths”, o pełnoprawnym komiksowym crossoverze.
Ustalenia teoretyczne autora są tym cenniejsze i bardziej znaczące, że drugi ważny segment jego analizy stanowi odpowiedź na pytanie o to, który z pretendentów do miana pierwszego „prawdziwego” crossoveru – „Tajne Wojny” Marvela czy „Kryzys na Nieskończonych Ziemiach” DC – zasługuje na to określenie. W myśl wcześniejszych ustaleń Dariusa werdykt jest oczywisty – „Tajne Wojny” mogą być uznane zaledwie za proto-crossover (takiego określenia używa sam autor) z racji braku siatki rozbudowanych tie-inów oraz względnie ograniczony zakres ingerencji w historię multiversum. „Kryzys” z kolei to opowieść o zupełnie innym kalibrze, pomyślana nie jako reklama zabawek (casus „Tajnych Wojen”), lecz dalekosiężne w swych konsekwencjach wydarzenie, które miało uporządkować dotychczasowe uniwersum DC i które objęło swym zasięgiem niemal całą ofertę wydawnictwa w swoim czasie.
Muszę przyznać, że książka Dariusa niezwykle mi zaimponowała. To napisana nadzwyczaj wnikliwie, a przy tym wyjątkowo atrakcyjnie, analiza, która odkrywa i stara się zrozumieć niezwykle istoty segment historii komiksu popularnego. Autor nie ogranicza się zresztą oczywiście jedynie do opisu wspomnianych powyżej „klasyków” crossoveru, lecz odnosi się także do wariantów współczesnych, które proponują jeszcze dalej idące modyfikacje i rozszerzenia w ramach formy tego rodzaju narracji. W obliczu kolejnych wielkich eventów crossoverowych, takich jak „Tajne Wojny” 2015 czy „Convergence” od DC, książka „Classics on Infinite Earts” to pozycja absolutnie kluczowa i kanoniczna dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć specyfikę medium komiksowego w tym zakresie.
Autorem tekstu jest dr Tomasz Żaglewski – kulturoznawca, adiunkt w Zakładzie Badań nad Kulturą Filmową i Audiowizualną UAM. Obecnie pracuje nad książką dotyczącą współczesnych filmowych adaptacji komiksu.
Korekta: Monika Banik
Serdeczne podziękowania dla Sequart Organization za udostępnienie książki do recenzji. Omawianą publikację można kupić na tej podstronie.
Tytuł: „Classics on Infinite Earths. The Justice League and DC Crossover Canon”
Autor: Julian Darius
Wydawca: Sequart Organization
Data wydania: kwiecień 2015
Objętość: 427 stron
