Meksykański reżyser, producent, scenarzysta i pisarz, Guillermo del Toro, znany jest z umieszczania elementów nadnaturalnych w swoich w filmach. W swoich dziełach często balansuje na cienkiej granicy między realnością a mistycyzmem. Począwszy od filmu Cronos po Crimson Peak. Wzgórze krwi del Toro nieustająco przeciwstawia brutalność rzeczywistego świata obietnicom, a także niebezpieczeństwom tego, co leży poza granicami ludzkiego pojmowania. Jego interpretacja konfliktu pomiędzy racjonalnością a irracjonalnością daleka jest od uproszczeń, a ponadto głęboko osadzona w osobistych doświadczenia reżysera.
Książka The Supernatural Cinema of Guilermo del Toro pod redakcją Johna W. Moreheada stanowi zbiór naukowych i popularnonaukowych artykułów analizujących różne aspekty kina tworzonego przez meksykańskiego reżysera. Autorzy prezentują w swoich tekstach motywy powracające w twórczości Guilermo del Toro, szukając ich mitologicznych, a także kulturowych korzeni. Przyglądając się wnikliwe biografii del Toro i jego bogatemu zapleczu kulturowemu, autorzy tekstów zgromadzonych w recenzowanym tomie próbują zrozumieć człowieka i tworzoną przez niego sztukę.
Autorzy esejów zamieszczonych w omawianym tomie skupili się na analizie motywów najczęściej pojawiających się w filmach Guilermo del Toro. Jednym z najbardziej interesujących tematów jego twórczości jest hiszpańska wojna domowa, która wydaje się ciekawym fundamentem dla bardziej mistycznych opowieści o dorastaniu. Del Toro wydaje się także zainteresowany dzieciństwem oraz dziecięcym postrzeganiem świata, które często przeciwstawia doświadczeniu oraz żądzy władzy czy dominacji ze strony dorosłych. Wreszcie, wielką fascynacją meksykańskiego reżysera okazują się potwory, zarówno jako stworzenia, jak i idee. Figura potwora/monstrum umożliwia mu opowiadanie o inności oraz wywoływanych przez nią emocjach. Obok tych dominujących motywów, autorzy tekstów poświęcają sporo miejsca fascynacji del Toro dziełami Howarda Phillipsa Lovecrafta oraz jego stosunkowi do klasycznego oblicza mitu wampira.
Eseje Ann Davies i Karin Brown mówią o dziedzictwie hiszpańskiej wojny domowej w filmach Guillermo del Toro. Pokazując odległy historycznie i geograficznie konflikt zbrojny, del Toro ma swobodę mówienia o bardziej symbolicznych czy uniwersalnych aspektach wojny. W Kręgosłupie diabła (Devil’s Backbone) prezentuje nacechowany etycznie kontrast pomiędzy brutalnym reżimem Franco a niewinnymi dziećmi z sierocińca, ofiarami wojny. W Labiryncie fauna (Pan’s Labirynth) historia nastoletniej Ofelii pozwala na dyskusję zarówno o problemach rozdartego społeczeństwa, jak i o ucieczce wrażliwych jednostek od rzeczywistości wojny w świat wyobraźni. Ofelia, zawieszona pomiędzy dzieciństwem a dorosłością, zmagająca się z faktem, że jej matka poślubiła oficera wojsk rządowych i nosi jego dziecko, chętnie przyjmuje wyzwanie od fauna, który obwieszcza, że jest ona księżniczką podziemnego świata. Dziewczyna wprawdzie ginie przy trzeciej z prób, jakim jest poddana, ale, o dziwo, właśnie wtedy zostaje przeniesiona do podziemnego królestwa, uwalniając się od pełnego napięć domu. Nietrudno dostrzec, że hiszpańska wojna domowa jest tylko przyczynkiem do dyskusji o aksjologicznym i psychologicznym wymiarze wojen.
Także fascynacja Guilermo del Toro potworami jest poddana analizie w tym tomie. Potwory u del Toro są podobne do ludzi, jeśli nawet nie z wyglądu, to z charakteru. Są niedoskonałe, ale starają się przezwyciężać swoje ograniczenia. Zastanawiają się nad swoimi działaniami. Dokonują wyborów, jak Hellboy, kierując się moralnością i postępują właściwie nawet wtedy, gdy jest to dla nich trudne. Z czasem dojrzewają. Są bardziej ludzkie niż ludzie, leniwi i obojętni. Jak pisze Sidney L. Sondergard, doświadczają wszystkich napięć i dramatów, jakie od starożytności były przedmiotem sztuki. Kim zatem jesteśmy my, ludzie, którzy zapominamy o podstawowej etyce? Czy to nie my jesteśmy bardziej potworni? Oto podstawowy problem antropologii kulturowej pokazany w symboliczny sposób. Kto jest normalny, a kto „inny”? Kto określa, co jest normą?
Przywołana jest również dyskusja o wpływie genów i wychowania na jednostki. Jeśli potomstwo nigdy nie otrzymało wskazówek co do właściwego zachowania, czy jest w jakimkolwiek stopniu odpowiedzialne za swoje działania? Czy można je osądzić według wymogów moralności? Czy też jest ono kierowane wyłącznie instynktem? Nad tym zastanawia się John Kenneth Muir, który w swoim eseju zestawia „dziwne dzieci” del Toro z Frankensteinem granym przez Borisa Karloffa.
Dzieci, bardzo ważne w filmach del Toro, stanowią pomost pomiędzy moralnie wątpliwym światem dorosłych a opartym na intuicji, naturalnie dobrym światem paranormalnym. Mają zaufanie oraz sposób odbioru świata, który pozwala im na nawiązywanie kontaktu z fantastycznymi stworzeniami. Siły paranormalne, które wkraczają w ludzki świat i na pierwszy rut oka zakłócają jego porządek, w rzeczywistości przywracają właściwe normy. Niepowtarzalna dziecięca umiejętność wychodzenia poza rozum jest w ciekawy sposób omówiona przez Alexandrę West, a także wspomniana w innych esejach zgromadzonych w tomie The Supernatural Cinema of Guilermo del Toro.
Także postać Hellboy’a jest pomostem pomiędzy światami, choć światy zostają zamienione pod względem swojej wartości. Tym razem to dorosły jest łagodny, a dziecko potencjalnie złe. Zakończenie jest jednak podobne. Jak pisze John Kenneth Muir, dobro zwycięża, uwalniając Hellboy’a od jego przeznaczenia i dając wpływom wychowawczym przewagę nad naturą.
Oprócz refleksji na temat wspomnianych motywów, najczęściej przywoływanych w esejach z tego tomu, lektura The Supernatural Cinema of Guilermo del Toro rzuca światło na literackie inspiracje del Toro. S. T. Joshi and Kevin J. Wetmore Jr. znajdują w jego filmach ślady historii Howarda Philipsa Lovecrafta. Artykuł Joshi’ego skupia się także na religijnym aspekcie dzieła meksykańskiego reżysera. Gabriel Eljaiek-Rodríguez łączy pokazaną w filmie Cronos transfigurację mitu wampira z lekturą opowiadania Horatia Quirogi pt. The Feather Pillow. Film del Toro jest odczytany przez Eljaiek-Rodríguez jako metafora kolonizacji Ameryki Łacińskiej przez Europejskich najeźdźców, którzy wyssali z kontynentu siły witalne.
The Supernatural Cinema of Guilermo del Toro to interesujący wybór esejów poświęconych dogłębnej analizie prac meksykańskiego reżysera. Autorzy esejów zamieszczonych w zbiorze prezentują wachlarz zróżnicowanych poglądów na dzieła del Toro, pokazując rozmaitość możliwych interpretacji jego filmowych historii. Ponieważ filmy tego reżysera wymykają się łatwym interpretacjom, tomy jak ten są potrzebne, aby zrozumieć twórczość tak płodnego artysty.
Autorem recenzji jest dr Wojciech Lewandowski – badacz specjalizujący się w analizie problematyki społecznej i politycznej w kulturze popularnej (powieściach graficznych i komiksach, rocku progresywnym i literaturze grozy). Pracuje w Instytucje Europeistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Współzałożyciel i sekretarz Grupy Badawczej Brytyjskich Studiów Społeczno-Politycznych BRITANNIA. Wykładowca w Ośrodku Studiów Amerykańskich UW. Prowadzi bloga Gitarą Rysowane, poświęconego popkulturze z naciskiem na komiks i muzykę rockową.
Korekta: Monika Banik.
Serdeczne podziękowania dla Eurospan Group Turpin Distribution oraz wydawnictwa McFarland za udostępnienie egzemplarza do recenzji.
The Supernatural Cinema of Guillermo del Toro
Redakcja: John W. Morehead
Wydawca: McFarland & Company
Rok wydania: 2015
207 stron
