Wiki-Batman na papierze
Na Zachodzie istnieje pewna kategoria publikacji filmoznawczych, która w Polsce pojawia się jedynie incydentalnie. To gatunek, który można by określić mianem filmowych encyklopedii – książek, które w mniejszym stopniu są analizami czy interpretacjami danych filmów, a stanowią raczej drobiazgowy zapis ich produkcji. Dla tego rodzaju tytułów łatwo wskazać ich główne zalety oraz wady. Często są one z jednej strony wyczerpującym opisem warunków powstawania wybranego dzieła oraz syntezą wszystkich informacji niezbędnych czytelnikowi dla zrozumienia kulis filmowej kuchni; z drugiej jednak strony nie da się ukryć, iż ten typ lektury nie należy do najlżejszych. Owe filmowe encyklopedie to często opasłe tomy wypełnione faktograficzną wiedzą podaną w bezosobowy i pozbawiony głosu samego autora sposób. Recenzowana publikacja „The Batman Filmography. Second Edition” Marka S. Reinharta stanowi paradygmatyczny wręcz przykład takiej właśnie filmoznawczej pracy – to kopalnia wiedzy na temat filmografii Batmana, aczkolwiek samo schodzenie szybem górniczym skonstruowanym przez Reinharta wymaga dużego samozaparcia.
Na początek rzeczy oczywiste – Reinhart doskonale poradził sobie z pracą dokumentacyjną, której ogrom staje się jasny już po przerzuceniu kilkunastu stron. Jak w wielu innych podobnych pracach filmoznawczo-komiksoznawczych, autor rozpoczyna swoją książkę od zakreślenia komiksowej genezy postaci Batmana, aby następnie płynnie przejść do omawiania jego telewizyjnych oraz filmowych wcieleń – od najstarszych seriali z lat 40. po kasowe hity Christophera Nolana. Poruszając się po kolejnych filmowych wcieleniach Człowieka-Nietoperza Reinhart rzeczywiście wykazuje się doskonałą znajomością tajników produkcji poszczególnych adaptacji, ujawniając również i te szerzej niedyskutowane zakulisowe historie (jak np. umieszczenie postaci Vicky Vale w pierwotnej wersji scenariusza do „Powrotu Batmana”). Czytelnik, który chciałby sięgnąć po kompleksowy opis powstawania ekranizacji przygód bohatera stworzonego przez Boba Kane’a i Billa Fingera, z pewnością byłby usatysfakcjonowany materiałem zebranym w „The Batman Filmography”. Raz jeszcze podkreślić bowiem należy, iż cały wysiłek związany z rekonstrukcją wielu wcieleń filmowego Batmana został tu właściwie spożytkowany.
O ile pod względem faktograficznym książce Reinharta po prostu nie da się niczego zarzucić, to jednak – jak to zostało wspomniane we wstępie – jej lektura podziela los wielu podobnych almanachów, które kuszą rozbudowaną faktografią, ale straszą jednocześnie hermetycznym językiem. Czytanie „The Batman Filmography” nie należy do rzeczy najlżejszych – praca tak wypełniona informacjami, danymi i opisami nie może być płynną lekturą – ale zdarzają się wyjątki. Takowym jest dla mnie bliźniacza niemalże, ale jednak odmienna książka „Billion Dollar Batman” Bruce’a Scivally’ego, która również stanowi zapis filmowej epopei Batmana. Z pewnością nie uboższa w ważne informacje, a może nawet jeszcze bardziej rozbudowana w zakresie historycznej wiedzy, książka Scivally’ego jest ewidentnie lepiej i ciekawiej napisana, niż praca Reinharta. Nie oznacza to oczywiście, że „The Batman Filmography” jest książką niedaną lub wręcz złą. Dysponując dość szerokim wyborem wielu opracowań obecności postaci Batmana na pozakomiksowym gruncie czytelnik może wybrać jednak bardziej komunikatywne pozycje wspomnianego Scivally’ego czy Willa Brookera.
Koniec końców bowiem, jeśli miałbym dokonać ogólniejszego podsumowania publikacji z gatunku filmowych encyklopedii, to jednak właśnie owa bardziej zauważalna „autorskość” byłaby dla mnie elementem decydującym o przewadze pewnych tytułów nad innymi. Rozumiem, że sam ten gatunek nie ma być zapisem osobistych impresji piszącego, a raczej kompleksowym zebraniem wszystkich istotnych z punktu widzenia tematu faktów, jednakże osobiście coraz trudniej jest znaleźć mi uzasadnienie dla wydawania podobnych „papierowych wikipedii”. Chętniej odkładam na półkę książkę, która oprócz powodzi informacji zawierała także chociażby najcichszy głos autora, który nie jest przecież jedynie spisującą dane maszyną, ale samodzielnie myślącym obserwatorem opisywanego przez siebie zjawiska. Książkę „The Batman Filmography” ocenić należałoby zatem na dwa sposoby: na stopień bardzo dobry, jako wyczerpującą pracę opisową, oraz dostateczny pod kątem wszystkich poza-opisowych potencjałów, które w rekonstrukcji filmowej odysei Batmana odgrywają niemałą rolę.
Autorem tekstu jest dr Tomasz Żaglewski – kulturoznawca, adiunkt w Zakładzie Badań nad Kulturą Filmową i Audiowizualną UAM. Obecnie pracuje nad książką dotyczącą współczesnych filmowych adaptacji komiksu.
Serdeczne podziękowania dla Eurospan Group Turpin Distribution oraz wydawnictwa McFarland za udostępnienie egzemplarza do recenzji.
The Batman Filmography. Second Edition
Autor: Mark S. Reinhart
Wydawca: McFarland
Data wydania: 15 sierpnia 2013
Ilośc stron: 328
